Radziwiłłowicz Rafał, pseud. Ojciec Miller (1860–1929), lekarz psychiatra, działacz społeczny i wolnomularski, profesor Uniw. Wileńskiego. Ur. 20 XII w Petersburgu, był synem Ignacego, lekarza, i Oktawii z Medunieckich, bratem Oktawii, 1. v. Rodkiewiczowej, później żony Stefana Żeromskiego. Rodzice R-a w Petersburgu organizowali opiekę nad zesłańcami 1863 r. i nad ich rodzinami. Ojciec zmarł, gdy R. miał 5 lat. Wtedy matka z dziećmi dla ich wychowania przeniosła się na stałe do Warszawy. Wyszła za mąż za Konrada Chmielewskiego (zob.); braćmi przyrodnimi R-a byli: Konrad (przyrodnik i pedagog) i Zygmunt (spółdzielca) Chmielewscy.
Jeszcze jako gimnazjalista, mając 16 lat, R. zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Witkiewiczem, który w r. 1875 powrócił po studiach w Monachium do Warszawy. Przyjaźń ta, jak napisał w autobiografii «szczególnie silny wpływ wywarła na mnie» i «przetrwała do śmierci Witkiewicza». Po ukończeniu IV gimnazjum w Warszawie w r. 1879 R. wstąpił na wydział lekarski uniwersytetu dorpackiego, który ukończył w r. 1886, a w r. n. uzyskał doktorat na podstawie rozprawy pt. Ueber Nachweis und Wirkung des Cytisins (Dorpat 1887). Po powrocie do Warszawy pracował w l. 1887–8 jako asystent w Zakładzie Leczniczym w Nałęczowie, którego współwłaścicielem i dyrektorem był ojczym R-a oraz w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie na oddziale chirurgicznym Władysława Orłowskiego i wewnętrznym Ignacego Baranowskiego. W l. 1889–91 R. był ordynatorem w dużym szpitalu psychiatrycznym p. wezw. Św. Mikołaja Cudotwórcy w Petersburgu, kierowanym przez Ottona Czeczotta i jednocześnie wolontariuszem w stojącej na wysokim poziomie klinice psychiatrycznej prowadzonej przez Jana Mierzejewskiego, w której zajmował się psychiatrią kliniczną i pracami anatomopatologicznymi prowadzonymi pod kierunkiem Alfonsa Erlickiego. Kiedy jednak w r. 1891 została otwarta Warszawska Lecznica dla umysłowo chorych w Tworkach pod Warszawą, przyjechał do kraju i objął w niej stanowisko ordynatora.
W czasie pracy w Tworkach wykrył nadużycia rosyjskiej administracji szpitalnej i wysłał do władz odpowiedni memoriał. Przyznano mu za to order, którego jednak nie przyjął, i został zdymisjonowany w r. 1904 z zakazem wstępu do państwowej służby rosyjskiej. Zajął się wówczas trwającą kilkanaście lat prywatną praktyką z paroletnią przerwą (przed pierwszą wojną światową), podczas której kierował prywatnym sanatorium dla psychicznie chorych, utrzymując je na wysokim poziomie lekarskim. Dawał stypendia uczniom i studentom. Biednych leczył darmo. Był też od r. 1900 członkiem redakcji „Prawdy”. Wyjeżdżał także w celach naukowych za granicę, zwłaszcza do Berlina. W l. 1905–15 wykładał psychologię normalną na Wyższych Kursach Pedagogicznych dla Kobiet. Przechowywał w swym domu osoby ukrywające się przed żandarmerią rosyjską.
Od początku lat dziewięćdziesiątych szeroko znany w inteligenckich kołach Warszawy i ceniony za wielką inteligencję, gruntowne wykształcenie oraz swoisty wytworny dowcip, R. często występował jako superarbiter, sędzia bądź sekundant w głośnych sprawach honorowych tego środowiska. Reprezentował wtedy – wg charakterystyki Józefa Dąbrowskiego «Grabca» – «dziwaczną mieszaninę zachowawczych zasad z demokracją szlachecką starej daty», zarazem zaś «nowoczesne jednak życie i prądy rozumiał i odczuwał doskonale». Był czynny wtedy w warszawskim środowisku radykałów, współpracował z PPS, której, jako sympatyk, oddał cenne przysługi. Z partią tą – jak po latach napisał w autobiografii – «łączyło mnie jej hasło Niepodległości oraz urok ludzi, którzy ją tworzyli, oddalała od partii jej materialistyczna doktryna, sprzeczna z poglądem na świat, który sobie wytworzyłem pod wpływem Jamesa, Lester Warda i innych».
Wr. 1900 za pośrednictwem łączniczki Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) Marii Gertrudy Paszkowskiej, przekazywał Józefowi Piłsudskiemu, więzionemu w Cytadeli Warszawskiej, rady tyczące się symulowania choroby psychicznej. Ratował też wielu więźniów politycznych od śmierci stwierdzając u nich chorobę psychiczną. Ok. r. 1902 wraz ze Stanisławem Michalskim i Stanisławem Kłobukowskim podjął nieudaną próbę utworzenia stronnictwa radykalnego, po czym powrócił do działalności społecznej. Podobno miał dostęp do środków finansowych Leopolda Kronenberga. Na początku 1904 r. należał do grupy postępowej i niepodległościowej skupiającej się wokół Andrzeja Niemojewskiego, został też członkiem redakcji wydawanej przez nią we Lwowie po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej „Kuźnicy” (1904 nr 1). Pod koniec t. r. uczestniczył – m. in. na polecenie J. Piłsudskiego – w naradach, które doprowadziły do utworzenia Związku Postępowo-Demokratycznego i został jego działaczem.
W r. 1905 R. brał udział w założeniu Związku Lekarzy Polskich. Wchodzący doń lewicowi lekarze warszawscy opracowali pod kierunkiem R-a książkę zbiorową pt. „Medycyna w samorządzie. Stan obecny lecznictwa w Królestwie Polskim. Braki i potrzeby” (W. 1906). R. przedstawił w niej zagadnienie opieki nad chorymi psychicznie, wykazał brak miejsc szpitalnych, zły stan sanitarny zakładów, nadużycia finansowe administracji, potrzebę budowy i wyposażenia nowych szpitali, przeprowadzenia w nich radykalnej reformy, wprowadzenia autonomii poszczególnych szpitali i kolektywnego nimi zarządzania. Pisał m. in., że: «Szpitale dla umysłowo chorych stają się przedmiotem rusyfikacji, rozsadnikami idei państwowej…, fundusze, których wszędzie brakuje, idą na budowę cerkiew prawosławnych, na Czerwony Krzyż, na dodatki do pensji, nagrody dla Rosjan itp.». W r. 1906 Związek Lekarzy Polskich został rozwiązany. W r. 1905 R. wszedł do Zarządu Tow. Kursów Naukowych, których był członkiem finansującym w l. 1906–13. W r. 1909 z jego inicjatywy i przy jego udziale odbył się w Warszawie I Zjazd Neurologów, Psychiatrów i Psychologów.
Rewolucja 1905 r. poszerzyła pole działalności społecznej i politycznej R-a. Pomagał członkom Organizacji Bojowej PPS. W r. 1905 był jednym z pierwszych organizatorów Związku Towarzystw Samopomocy Społecznej, w r. n. jednym z założycieli Tow. Kooperatystów, jednym z sygnatariuszy jego statutu oraz członkiem pierwszego zarządu Towarzystwa, w następnej kadencji przewodniczącym Zarządu, członkiem Biura Organizacyjnego I Zjazdu Stowarzyszeń Spożywczych z całego Królestwa (27–31 X 1908). Od października 1906 do lutego 1910 i w r. 1911 podpisywał jako redaktor odpowiedzialny i wydawca czasopismo spółdzielcze „Społem” (pełniący te funkcje Stanisław Wojciechowski nie mógł jawnie w tym charakterze występować). Został też członkiem Zarządu utworzonego 25 XI 1906 Tow. Kultury Polskiej i w pierwszej kadencji (1906–7) zastępcą jego prezesa oraz członkiem zarządu zawiązanego w r. 1909 V Oddziału Towarzystwa, który skupiał przeważnie robotników. Był jednym z 3 delegatów Towarzystwa, którzy 16 I 1907 wyjechali do Łodzi dla prowadzenia rozmów pomiędzy fabrykantami i robotnikami w sprawie ogłoszonego przez pierwszych lokautu. Z ramienia Towarzystwa zasiadał w Komitecie Przygotowawczym I Zjazdu Oświatowego, wyznaczonego na 1–3 XI 1907, którego odbyciu sprzeciwiły się władze rosyjskie. Należał też R. do grona założycieli w r. 1906 Tow. Czytelń m. Warszawy i był w jego władzach, jak również jednym z założycieli w r. 1907 Tow. Biblioteki Publicznej w Warszawie. Ponadto został członkiem Komitetu Redakcyjnego warszawskiego dwutygodnika „Witeź” (1907 nr 1), nawiązującego do tradycji Tow. Demokratycznego Polskiego.
R. był też w grupie inteligentów, która popierała i udzielała pomocy materialnej ukazującemu się w Warszawie od r. 1907 tygodnikowi „Zaranie”, będącemu ośrodkiem postępowego odłamu ludowców (tzw. zaraniarzy) w Królestwie. Prawdopodobnie przez kontakty zaraniarskie utrzymywał stosunki z założoną w r. 1912 Organizacją Nauczycieli Niepodległościowych. Po upadku rewolucji 1905 r. R. wyraźnie odszedł od sympatii socjalistycznych, zbliżył się do Edwarda Abramowskiego i zaczął podejmować, jak potem określił, «kroki, które doprowadziły do przyjęcia hasła bez żadnych przymiotników». Toteż angażował się także w ruchu niepodległościowym. Wraz z Abramowskim wystąpił z myślą o doprowadzeniu do porozumienia ugrupowań niepodległościowych; w grudniu 1910 uczestniczył w Paryżu w naradach poświęconych tej sprawie i zwołaniu tzw. zjazdu irredentystów, który odbył się z jego udziałem 25–26 VIII 1912 w Zakopanem. R. zjednał też dla tych planów J. Piłsudskiego. Po powrocie ze zjazdu został w Warszawie 28 VIII aresztowany, oskarżony o utrzymywanie kontaktów z przebywającym za granicą działaczem PPS Frakcji Rewolucyjnej Tytusem Filipowiczem i przewidziany decyzją z 27 X t. r. do zesłania do Archangielska, czego uniknął dzięki chorobie serca, której nabawił się w więzieniu.
W latach poprzedzających wybuch pierwszej wojny światowej R. należał do czołówki lewicowego odłamu dawnego Związku Postępowo-Demokratycznego, która utworzyła inteligenckie Stronnictwo Narodowo-Radykalne. W ramach tej działalności był uczestnikiem zebrania 4 II 1911 w mieszkaniu Stanisława Patka, na którym zamierzano opracować plan strajku solidarnościowego w polskich szkołach średnich prywatnych Królestwa w związku z represjami wobec uczestników (tzw. Zimmermanniady na UJ). Zebranie przerwało wkroczenie policji, która obecnych zatrzymała. W mieszkaniu R-a odbywały się z jego udziałem w 1. poł. 1912 r. zebrania mające na celu wyjaśnienie szans wybrania S. Patka do IV Dumy. W 1. poł. 1912 r. nawiązał kontakt z powstającym Związkiem Chłopskim, któremu udzielał pomocy. W nim posługiwał się pseud.: Ojciec Miller.
W r. 1908, mając na uwadze m. in. skoncentrowanie rozstrzelonej działalności postępowych grup inteligenckich Królestwa, R. powziął myśl o powołaniu do życia polskiej organizacji wolnomularskiej. W związku z tym na przełomie l. 1908/9 bezskutecznie usiłował nakłonić do niej J. Piłsudskiego. Sam zaś jesienią 1909 uczynił pierwszy praktyczny krok ku temu – składając w podległej «Wielkiemu Wschodowi Francji» loży «les Rénovateurs» w Paryżu – wraz z 6 innymi inteligentami warszawskimi – podanie o przyjęcie do wolnomularstwa, co niebawem nastąpiło. Tamże uzyskał 8 I 1910 – w trybie przyspieszonym – trzeci stopień wtajemniczenia (stopień mistrza), po czym 10 VI był jednym z 7 założycieli loży «Wyzwolenie» w Warszawie i został wybrany na jej przewodniczącego. Loża zgłosiła akces do «Wielkiego Wschodu Francji» i R. w jej sprawach był w Paryżu w r. 1910 i latem 1911. Kiedy w najbliższych latach powstało jeszcze kilka lóż polskich, R. został przewodniczącym ich wspólnego kierownictwa, zwanego Kapitułą.
Wybuch pierwszej wojny światowej zastał R-a w Szwajcarii; we wrześniu powrócił do Warszawy; w 1. poł. sierpnia 1914, w Krakowie wymieniano R-a jako członka tajnego Rządu Narodowego, rzekomo powstałego w Warszawie. W utworzonym tu w połowie sierpnia Zjednoczeniu Organizacji Niepodległościowych (istniało do listopada) reprezentował – wraz z S. Patkiem – Stronnictwo Narodowo-Radykalne. Odtąd opowiadał się za koncepcjami Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN), co go w rosnącym stopniu przeciwstawiało poglądom taktycznym i orientacyjnym grupy J. Piłsudskiego. Odpowiednio oddziaływał na kierownictwo grupy «Zarania», na które jego wpływ zwiększył się do końca kwietnia 1915. W listopadzie t. r. wstąpił do Ligi Państwowości Polskiej wraz ze Stronnictwem Narodowo-Radykalnym. Kiedy zaś ono w lutym 1916 na tle stosunku do NKN wystąpiło z niej, R. pozostał i stał się jednym z czołowych przywódców Ligi i całego obozu aktywistów. Zdecydowanie przeciwstawiał się w niej prawicowo nastrojonym zwolennikom orientacji proniemieckiej.
Podczas okupacji niemieckiej R. pracował w Szpitalu Św. Jana Bożego. Przyczynił się też do ponownego otwarcia Zakładu w Tworkach, gdzie w l. 1916–18 był honorowym konsultantem. Gdy po wyjściu Rosjan ogłoszono wybory do pierwszej Rady Miejskiej (1916), na czele Wyborczego Komitetu Demokratycznego Polskiego stanął R. i dzięki niemu wszystkie 3 mandaty radnych z grupy lekarskiej przypadły obozowi demokratycznemu. Lekarze zgrupowani w Komitecie postanowili kontynuować tradycje rozwiązanego Związku Lekarzy Polskich i utworzyli Polskie Tow. Medycyny Społecznej. Współzałożycielami tego Towarzystwa byli R., Witold Chodźko i Zygmunt Kramsztyk. R. został prezesem Towarzystwa (pełnił tę funkcję do r. 1922). Powołał 7 komisji, które miały realizować najpilniejsze zadania z medycyny i higieny społecznej i kierowały zarządem kolektywnie. Organem Towarzystwa było czasopismo „Medycyna Społeczna”, w którym ogłaszano opracowania i memoriały przesyłane przez Towarzystwo władzom państwowym i miejskim. R. stanął ponadto na czele komisji opieki nad psychicznie chorymi, opracował Potrzeby psychiatryczne Warszawy i memoriał do magistratu społecznego m. Warszawy; w memoriale proponował utworzenie Komisji Psychiatrycznej przy Zarządzie Miasta, która m. in. zajęłaby się sprawami opieki nad psychicznie chorymi w Warszawie, opracowała przepisy prawne dotyczące umieszczania chorych w zakładzie i ich spraw majątkowych, zorganizowała podstawy «opieki rodzinnej». Obie te prace ukazały się w „Medycynie Społecznej” (T. 1: 1916). W T. 2 (1917/18) tego czasopisma przedstawił projekt Państwowego Urzędu Opieki nad Psychicznie Chorymi, który czuwałby nad całokształtem opieki psychiatrycznej w kraju, i odpowiedni memoriał w tej sprawie do władz. Urząd ten powstał i kierownictwo nim objął R. W r. 1918 w wyniku starań Polskiego Tow. Medycyny Społecznej z R-em i Z. Kramsztykiem na czele powstało Min. Zdrowia Publicznego.
Okoliczności odzyskania przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918, będąc całkowitą klęską orientacji aktywistów, zarazem położyły kres roli politycznej R-a. W pierwszej dekadzie listopada – jeszcze przed oficjalnym rozwiązaniem się Ligi Państwowości Polskiej (koniec grudnia 1918) – został R. członkiem Komitetu Organizacyjnego Związku Demokracji Polskiej, w którym skupili się działacze kilku dotychczasowych inteligenckich organizacji aktywistów. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego (21 I 1919) kandydował w Warszawie z jego listy (nr 15) na nie dającym szans na mandat 12 miejscu. Na Zjeździe Demokracji Polskiej (28–29 III 1920 w Warszawie) był członkiem prezydium, oraz powołanej do życia w kwietniu, na podstawie uchwały zjazdowej, Rady Związku Demokracji. Widocznie stracił nadzieję na pomyślny rozwój nowego ugrupowania i nie udzielał się w nim, skoro nie wziął udziału w jego następnym zjeździe (19 XII 1920) i nie został na nim wybrany do władz Związku. Był potem członkiem powstałej w marcu 1923 Komisji Organizacyjnej mającej na celu utworzenie szerokiego Komitetu Uczczenia śp. Gabriela Narutowicza.
Znacznie większy niż w życiu politycznym był po r. 1918 udział R-a w reorganizacji polskiego wolnomularstwa. Pod koniec marca 1919 wystąpił wraz z kilku innymi z dotychczasowej loży warszawskiej, podległej «Wielkiemu Wschodowi Francji», celem utworzenia nowej loży. Była nią loża, która ostatecznie ukonstytuowała się 19 III 1920 jako loża «Kopernik» nie praktykowanego dotąd w Warszawie obrządku szkockiego dawnego i uznanego, a dokumenty założycielskie otrzymała od Wielkiej Loży Włoch w Rzymie, której przez kilka najbliższych miesięcy podlegała. R. przyjął – zgodnie z istniejącą w polskiej gałęzi tego obrządku praktyką noszenia «imion zakonnych» – imię «R.[afał?] Lubicz»; (Radziwiłłowiczowie byli herbu Lubicz), został też wybrany na przewodniczącego tej loży, która pełniła funkcję loży-matki dla kolejnych powstających w ciągu r. 1920 w Warszawie lóż obrządku szkockiego, również podporządkowanych centrali w Rzymie. Brał także czynny udział w ich organizowaniu oraz powołaniu przez nie w 2 poł. 1920 r. Wielkiej Loży «Polacy Zjednoczeni» i został jej wielkim mistrzem na pierwszy okres trzyletni (1920–3). Obecni w Warszawie przedstawiciele włoscy wyższych stopni obrządku szkockiego udzielili mu ich, przed marcem 1921 osiągnął trzydziesty stopień, niebawem najwyższy – 33 stopień. Jako jego posiadacz wszedł w skład kierowniczej instancji wyższych (ponad trzeci) stopni tego obrządku w Polsce – Rady Najwyższej stopnia 33 i Ostatniego. Do śmierci piastował w niej godność wielkiego mówcy. W maju 1922 był jednym z jej 3 delegatów na Konferencję Rad Najwyższych w Lozannie, na której Rada Najwyższa Polski została uznana i przyjęta w skład Konfederacji Rad Najwyższych Obrządku Szkockiego.
W Polsce niepodległej R. służył jakiś czas jako wojskowy lekarz szpitalny w randze majora. W czasie wojny polsko-radzieckiej 1920 r. zgłosił się mając 60 lat, jako ochotnik do WP. T. r. zorganizował w Warszawie I Zjazd Psychiatrów Polskich, na którym z jego inicjatywy utworzono Polskie Tow. Psychiatryczne. Odtąd też organizował coroczne zjazdy Towarzystwa. W latach 1920–6 kierował sprawami psychiatrycznymi jako referent, potem naczelnik Wydziału Psychiatrycznego w Min. Zdrowia Publicznego następnie w Departamencie Służby Zdrowia Min. Spraw Wewnętrznych. W r. 1922 R. habilitował się z psychiatrii na Uniw. Warsz. na podstawie pracy Metoda psychiatrii (W. 1922). W związku z tym zrezygnował z prezesury Polskiego Tow. Medycyny Społecznej, objął wykłady psychiatrii sądowej na Wydziale Prawa oraz wykłady psychopatologii sądowej i psychologii na Wydziale Lekarskim. W r. 1923 założył „Rocznik Psychiatryczny” i wszedł do jego pierwszego Komitetu Redakcyjnego. T. r. został wybrany do Rady Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej, a gdy tam powstało Koło Demokratyczne Członków Rady Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej, objął jego kierownictwo. Już w r. 1919 R. był przewidywany na profesora psychiatrii Uniwersytetu Wil., lecz profesorem został Antoni Mikulski i dopiero po jego śmierci (1925) Wydział wybrał R-a na stanowisko profesora zwyczajnego jednomyślnie i unico loco. Jednak Ministerstwo mianowało go od 1 I 1927 profesorem kontraktowym – ze względu na wiek. W r. 1928 został profesorem honorowym. Dn. 1 I 1927 nastąpiło otwarcie nowej kliniki psychiatrycznej w Państwowym Szpitalu Psychiatrycznym w Wilnie przy ul. Letniej 5. R. jako dyrektor kliniki został jednocześnie dyrektorem całego szpitala. Planował rozbudowę kliniki i szpitala, myślał też o zbudowaniu szpitala psychiatrycznego dla potrzeb Wileńszczyzny.
R. ogłosił ok. 40 prac. Zajmował się początkowo zagadnieniami doświadczalno-anatomicznymi: Patogeneza syringomyelii („Krytyka Lek.” 1899), rozdział pt. Przedni oddział mózgowia w „Podręczniku histologii ciała ludzkiego”, Pod red. H. Hoyera, W. 1901), Znaczenie odśrodkowych włókien nerwowych w dośrodkowych drogach zmysłowych („Now. Lek.” 1900), Przyroda omamu zmysłowego („Neurologia Pol.” 1911) i Fizjologia omamu zmysłowego (w swojej książce Myśli o myśleniu, W. 1921). W 3 ostatnich pracach zajął stanowisko w spornej kwestii lokalizowania procesu omamu zmysłowego twierdząc, że w komórkach korowych człowieka podlegającego omamom powstają podniety, które przechodzą odśrodkowymi włóknami nerwowymi na obwodowy narząd zmysłowy i wywołują takie same podrażnienia jak podniety zewnętrzne. W okresie późniejszym zajmował się psychiatrią społeczną i sądową oraz psychologią normalną i patologiczną. Uważał, że psychologia i psychiatria powinny stać na stanowisku przyrodniczym i ewolucyjnym. W pracach: Stanowisko psychologa („Neurologia Pol.” 1911), Moralność jako zagadnienie biologiczne (w swej książce pt. Zagadnienia psychologii, Kr. 1911), Stosunek psychologii do psychiatrii (w książce pt. Myśli o myśleniu, W. 1921), Myśli o myśleniu (tamże), Podstawy psychologii w zarysie (W. 1926) – występował jako zwolennik biologicznego pojmowania psychologii, reprezentowanego przez autorów angielskich i amerykańskich począwszy od W. Jamesa i J. Warda; uznawał podmiot za doświadczalny fakt psychologiczny i uważał, że podlega ewolucji (4-stopniowa ewolucja jaźni) przez jaźń cielesną, jaźń fizyczną, jaźń społeczną, aż do jaźni duchowej. W pracach Metoda psychiatrii (W. 1922) i Cecha psychiatrii jako nauki biologicznej („Roczn. Psychiatryczny” 1928) R. propagował oparcie działu psychopatologicznego psychiatrii na podstawie psychologicznej; twierdził, że choroby psychiczne wynikają z rozstroju poszczególnych jaźni. Niekiedy wkraczał w sferę rozważań filozoficznych: Determinizm i indeterminizm („Rocznik Psychiatryczny” 1926) oraz Doświadczalne i pozadoświadczalne w psychiatrii (tamże 1929). Odrzucał monizm i dualizm, uznawał pluralizm, a w tym ideę wiecznego rozwoju, wiecznego postępu i doskonalenia się. Uważał, że «postępowanie stanowi szczytowy wyraz działalności psychicznej», a jako motto umieścił w swym podręczniku Podstawy psychologii w zarysie słowa «Ago, ergo sum».
W zakresie psychiatrii społecznej, poza organizacją opieki nad psychicznie chorymi, zabiegał o budowę nowych szpitali psychiatrycznych. Brał udział w opracowywaniu projektów, zwiedzał szpitale Europy Zachodniej, stał się nawet specjalistą w zakresie budownictwa szpitalnego. Projekt wzorowego szpitala-kolonii dla umysłowo chorych pod Warszawą przedstawił na II Zjeździe Neurologów, Psychiatrów i Psychologów w Krakowie w r. 1912, przy mającym powstać zakładzie proponował zorganizować «opiekę rodzinną», której zasady poznał w Szkocji („Neurologia Pol.” 1913). Opracował program budowy zakładu psychiatrycznego dla Wileńszczyzny („Nowości Psychiatryczne” 1927) oraz rozbudowy szpitala i kliniki w Wilnie („Roczn. Psychiatryczny” 1929). Zajmował się także prawodawstwem psychiatrycznym. Ogłosił Psychiatrię sądową (W. 1917), pierwszy polski podręcznik po dawno zapomnianym podręczniku A. Rothego z r. 1879. Złożyły się nań wykłady wygłoszone przez R-a w r. 1917 na kursach przygotowawczych dla lekarzy powiatowych Król. Pol. Ogłosił prace: Polska lex ferenda o niepoczytalności i poczytalności zmniejszonej („Now. Psychiatryczne” 1914), Niepoczytalność i poczytalność zmniejszona (W. 1922), Stanowisko psychiatry przy ocenie poczytalności („Rocznik Psychiatryczny” 1923), Doświadczalne podłoże niepoczytalności (w: „Księga jubileuszowa Flataua”, W. 1929). Starał się wpływać na Komisję Kodyfikacyjną w kwestii paragrafowego, zgodnego z nauką, ujęcia pojęcia odpowiedzialności przed sądem chorego psychicznie oraz wprowadzić na stałe do kodeksu karnego pojęcie odpowiedzialności zmniejszonej.
Był R. jednym z najgorliwszych obrońców ustawy przeciwalkoholowej i funduszu na walkę z alkoholizmem, wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Walki z Alkoholizmem «Trzeźwość». Wygłaszał odczyty, uczestniczył w konferencjach, wykładał na kursach alkohologii, pisał artykuły m. in. w „Nowinach Psychiatrycznych” (1914, 1925), „Kurierze Polskim” (1923) oraz zamieścił artykuł Psychologia i psychopatologia alkoholizmu w: „Alkohologii. Książce podręcznej dla walczących z alkoholizmem” (W. 1927), której był redaktorem. Brał udział w pracach Komisji Kodyfikacyjnej przeprowadzając tezę o odpowiedzialności karnej za czyny popełnione w stanie upojenia alkoholowego. W komisji sejmowej bronił (bezskutecznie) projektu ubezwłasnowolnienia alkoholików i przymusowego umieszczania ich w specjalnych zakładach leczniczych – aż do uleczenia. Był stałym członkiem Komitetu organizującego okresowo Polskie Kongresy Przeciwalkoholowe. Należał do głównych propagatorów założenia Związku Lekarzy Abstynentów. Dzięki R-owi z bankietów zjazdowych psychiatrów polskich usunięto zupełnie napoje alkoholowe. Był gorącym zwolennikiem idei prohibicji i dawał przykład własnej abstynencji. Reprezentował rząd polski na Międzynarodowym Kongresie Przeciwalkoholowym w Kopenhadze (1923) i w Antwerpii (1928) oraz na Międzynarodowych Konferencjach Ekspertów w sprawie walki z alkoholizmem organizowanych przez Ligę Narodów w Genewie (1927) i Hadze (1929). Wszedł do zawiązku Polskiego Krajowego Komitetu Organizującego Międzynarodowy Kongres Przeciwalkoholowy, który miał się odbyć w Warszawie w r. 1931 na zaproszenie R-a i miał stanąć na czele sekcji naukowo-referatowej tego Kongresu.
Oprócz wspomnianych publikacji R. ogłosił też przekłady książek M. Schrebera „Gimnastyka lecznicza pokojowa” (W. 1893, Wyd. 2, W. 1899, Wyd. 3, W. 1909) i W. Jamesa „Nałóg. Szkic psychologiczny” (W. 1901). Był (poza udziałem w wymienionych już towarzystwach) członkiem honorowym Polskiego Tow. Medycyny Społecznej (1926), członkiem Zarządu Polskiego Tow. Psychiatrycznego i przewodniczącym jego oddziału wileńskiego, członkiem honorowym Tow. Lekarskich: Wileńskiego i Lubelskiego. R. pozostawał w bliskich stosunkach ze swoim szwagrem Stefanem Żeromskim, któremu pomagał finansowo w jego trudnych latach. Podobno R-owi zawdzięcza niektóre rysy postać doktora Judyma w „Ludziach bezdomnych”, podobno też imię R-a nadał Żeromski Rafałowi Olbromskiemu w „Popiołach” (M. Dąbrowska) i wspólnie z R-em omawiał wszystkie pomysły literackie. Jednakże stosunki R-a z Żeromskim zostały zerwane po rozpadnięciu się małżeństwa pisarza z Oktawią.
R. zmarł nagle na atak serca w dn. 28 X 1929 w Wilnie, gdy wracał z posiedzenia Polskiego Tow. Psychiatrycznego do domu. Pochowany został na cmentarzu na Rossie. Koledzy ze szpitala w Tworkach wystąpili z inicjatywą utworzenia stypendium imienia R-a przy Polskim Tow. Psychiatrycznym, a Towarzystwo ten projekt poparło.
R. był żonaty z Marią z Weryhów, znaną pod nazwiskiem Weryho-Radziwiłłowiczowa (1856–1944), koleżanką w czasach petersburskich działaczek socjalistycznych M. Paszkowskiej i Marii z Koplewskich Piłsudskiej, czynną w zakresie wychowania przedszkolnego, autorką prac z tej dziedziny; jej staraniem zostało utworzone Towarzystwo Wychowania Przedszkolnego. Nie wiadomo, czy R. miał dzieci.
W. Enc. Powsz. (PWN); Encyklopedyczny słownik psychiatrii, W. 1978; Filoz. w Pol. Słown.; Lenhoff E., Posner O., Internationales Freimaurerlexikon, Zurich 1932 szp. 1220, 1274; – Bagiński H., U podstaw organizacji wojska polskiego 1908–1914, W. 1935; Bilikiewicz T., Gallus J., Psychiatria polska na tle dziejowym, W. 1962 s. 141, 180, 196, 197, 206, 213, 226 (fot.), 227; Borowy W., O Żeromskim, Wyd. 2, W. 1964; Chajn L., Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, W. 1975; Czeley-Wybieralska M., Pleskoczyńska M., Symulacja choroby psychicznej przez Józefa Piłsudskiego w latach 1900–1901 w świetle dokumentów historycznych, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1985 z. 3 s. 308–9; Dąbrowski F., Historia Towarzystwa Kooperatystów, W. 1931 s. 14, 54, 59 (fot. po s. 16); Dzierżanowski R., Pierwowzór doktora Judyma, „Służba Zdrowia” 1974 nr 44 s. 8; tenże, R. Radziwiłłowicz, tamże 1961 nr 16 s. 6; Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej. Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kursów Naukowych 1906–1916, W. 1917 s. 6, 21, 259; Eile S., Kasztelowicz S., Stefan Żeromski. Kalendarz życia i twórczości, Wyd. 2, Kr. 1976; Feldman W., Dzieje polskiej myśli politycznej 1864–1914, W. 1933 s. 305; Górski K., Stanisław Krzemiński. Człowiek i pisarz, Wil. 1936 s. 143; Hass L., Ambicje, rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928, W. 1984; Herman E. J., Historia neurologii polskiej, Wr. 1975; tenże, Neurolodzy polscy, W. 1958; Jaroszewski Z., Zjazd psychiatrów polskich, „Służba Zdrowia” R. 13: 1961 nr 41 s. 4; Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Londyn 1977 I; Kasprzakowa J., Ideologia i polityka PPS-Lewicy w latach 1907–1914, W. 1965; Kiepurska H., Inteligencja zawodowa Warszawy 1905–1907, W. 1967; taż, Warszawa w rewolucji 1905–1907, W. 1974; Knappe W., R. Radziwiłłowicz, jako prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej, „Warsz. Czas. Lek.” R. 7: 1930 nr 3 s. 65–7; Krzeczkowski K., Dzieje życia i twórczości Edwarda Abramowskiego, W. 1933; Księga pamiątkowa ku uczczeniu 350 rocznicy założenia i 10 wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, Wil. 1929 II 398, 400–2, 449, 490–1 (niepełna bibliogr. prac); Manteuffel, Uniw. Warsz. 1915/16–1934/5; Mazurkiewicz J., Życiorys i działalność naukowa śp. prof. Radziwiłłowicza, „Roczn. Psychiatryczny” 1930 z. 12 s. 1–7 (fot.); Miąso J., Uniwersytet dla Wszystkich, W. 1960; Molenda J., Piłsudczycy a narodowi demokraci, W. 1980; tenże, Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim 1915–1918, W. 1965; Myśliński J., Grupy polityczne Królestwa Polskiego w Zachodniej Galicji (1895–1904), W. 1967; Pawłowski I., Z dziejów Postępowej Demokracji, „Zesz. Nauk. Wojsk. Akad. Polit.” 1966 nr 14 (44) s. 114–36; Skubała-Tokarska Z., Społeczna rola Wolnej Wszechnicy Polskiej, Wr. 1967; Szypowska M., Konopnicka jakiej nie znamy, W. 1969; Wojciechowski S., Romuald Mielczarski, W. 1927 s. 25; Wroczyński R., Myśl pedagogiczna i programy oświatowe w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku, W. 1963 (na s. 104 fot. żony R-a); – Baliński J., Wspomnienia o Warszawie, Edinburg 1946; Dąbrowska M., Warszawa mojej młodości, w: Warszawa naszej młodości, W. 1954 s. 53, 56, 57, 58; Dąbrowski, Czerwona Warszawa; „Dziennik Urzędowy Izb Lekarskich” R. 1: 1930 nr 4 s. 6; Gieysztor J., Pamiętniki z lat 1857–1865, Wil. 1921 (dotyczy ojca R-a, Ignacego); [Heinrich E.], Luźne kartki ze wspomnień uniwersyteckich spisane przez starego dorpatczyka, W. 1917 s. 129, 137; Jesteśmy w Warszawie. Przewodnik literacki po stolicy, W. 1938 s. 124–5; Nasza walka o szkołę pol., II; Odezwa, „Roczn. Psychiatryczny” 1930 z. 12 s. 220–21; Piłsudska A., Wspomnienia, Londyn 1960 s. 303; Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Sieroszewski W., Dzieła, Kr. 1961 XVIII 73–4; Sokolnicki M., Czternaście lat, W. 1936; Stempowski S., Pamiętniki (1870–1914), Wr. 1953; Śliwiński A., Wspomnienia sprzed 20 lat, „Tyg. Ilustr.” 1934 nr 36; Wojciechowski S., Moje wspomnienia, Lw. 1938 s. 181, 196, 211; Wspomnienia weteranów ruchu ludowego, W. 1968 s. 21; – „Głos Wilna” 1923 nr 6 s. 3; „Kur. Pol.” 1919 nr 11 s. 1, 1920 nr 88 s. 1; „Naród” 1920 nr 47 s. 2; „Nowa Gazeta” 1918 nr 473 s. 1; „Pam. Tow. Kultury Pol.” 1907 nr 1 s. 1 ; „Pam Tow. Lek. Warsz.” T. 124: 1930 s. 98–9; „Pam. Wil.” (Londyn) 1972 s. 420; „Ruch. Filoz.” T. 11: 1928/9 nr 1–10 s. 221; „Społem” 1908 nr 4, 19, 1909 nr 9, 20, 1911, dod. za marzec, 1913 dod. do nr 9; „Świat” 1908 nr 44 (fot.), 1917 nr 5 (fot.), 1918 nr 31–2 (karykatura); – Wspomnienia pośmiertne i nekrologi: „Dzien. Wil.” R. 13: 1929 nr 254 s. 2 (W. Odyniec), „Kur. Wil.” R. 6: 1929 nr 271 s. 3, „Neurologia Pol.” T. 12: 1929 nr 4 s. 272–3 (J. Handelsman), „Nowiny Społ.-Lek.” R. 3: 1929 nr 22 s. 373, „Pam. Wil. Tow. Lek.” R. 5: 1929 nr 5 s. 429–31 (S. Trzebiński, fot.), „Roczn. Psychiatryczny” 1930 z. 12 s. 1–7 (J. Mazurkiewicz, fot.), s. 8–14 (W. Łuniewski), s. 15–16 (H. Jankowska), „Świat” R. 24: 1929 nr 45 s. 27 (fot.), „Trzeźwość” R. 4: 1929 nr 10 s. 300–5 (J. Szymański, fot.), s. 305–7 (S. Władyczko), „Tyg. Ilustr.” 1929 s. 889 (J. Gardecki, fot.), „Warsz. Czas. Lek.” R. 6: 1929 s. 1096–7 (fot.); – AGAD: Prokurator Warszawskiej Izby Sądowej 7994 k. 49–52; Arch. Grand Orient de France w Paryżu: t. „les Rénovateurs” 1907–1910; Arch. Państw. m. W.: Warsz. Gubern. Urząd do Spraw Stowarzyszeń, sygn. 172, 178, Warsz. Gub. Zarząd Żandarmerii 3778, 3779; Ochrana Warszawska 93 k. 99–100; B. Narod.: akc. 6797 b. k. 173, akc. 6797 c. k. 22 (J. Osmołowski, Wspomnienia z lat 1914–1921); B. Uniw. Warsz.: akc. 2862, 2865a, 2865b, Listy kierownictwa wolnomularstwa polskiego z: 17 III 1921 do W. Hardinga, z 12 XI 1922 i 11 VIII 1933 do J. H. Cowlesa; Bibliothéque Nationale w Paryżu: FM 2 Rés. 146. t. „Pologne. Varsovie L. Émancipation”; CAW: Kapituła Krzyża i Medalu Niepodległości, t. Rafał Radziwiłłowicz (tu autobiografia R-a); IH PAN: sygn. 15/58 k. 22–34, 36, 40–41 (K. Jaworowska, Wspomnienia o Związku Chłopskim); – Śnieżko A., Rossa – miasto umarłych. Groby zasłużonych, Wr. 1970 III (mszp. w Red. PSB); – Ziabicki J., Wspomnienia i rozważania, cz. IV s. 48 (mszp. w posiadaniu spadkobierców).
Ludwik Hass i Teresa Ostrowska